بیماری کیسه هوای ماهی چیست؟ راه های درمان کیسه هوا

swimming bladder

کیسه هوا چیست؟ و وظایف مختلف کیسه هوا در بدن ماهی چیست ؟

کیسه شنا  کیسه ای پر از گاز است که بین مجرای گوارش و کلیه ها قرار گرفته است که اصطلاحا به طور غیر علمی به کیسه هوا مشهور است. کیسه هوا نقش کلیدی ای در حفظ شناوری و کاهش صرف انرژی برای حفظ تعادل در ماهی دارد به طوری که ماهی میتواند با وجود آن به سهولت به شناوری بپردازد اما وقتی تحت تأثیر بیماری قرار می گیرد، ماهی کنترل خود را از دست می دهد و یا وارونه یا به پهلو شنا می کند. پس شنای زیبا و آزادانه ی ماهی در کل مخزن به دلیل این کیسه ی هوا است که به آنها کمک می کند که شناور باشد و بی عیب و نقص در هر نقطه ای از مخزن شنا کنند. این کیسه ی ساده و مخروطی مانند پر از گاز های دی اکسید کربن، اکسیژن و نیتروژن، به نسبت های متفاوت نسبت به هوا است.

داشتن کیسه هوا ویژگی مشترک همه ی ماهیان نیست. بلکه برخی از ماهیان دارای کیسه ی هوا و برخی فاقد آن هستند. و همچنین تعداد آن در تمامی ماهیان یکسان نیست. بر فرض مثال در ماهیان دارتر، لامپری، هگ فیش، ماهیان غضروفی و ماهیانی که در عمق بیش از هزار متر زندگی میکنند، اندامی به نام کیسه ی هوا وجود ندارد. ماهی ها توانایی کنترل میزان هوای پر شده در اندام کیسه هوای خود را دارند. با کنترل میزان هوای موجود در کیسه ی هوا، ماهی ها می توانند در ستون آب مخزن ماهی در تمام جهات حرکت کنند. هرچه هوای بیشتری پر کنند می توانند به سمت بالا بروند و در عین حال هر چه هوای بیشتری آزاد کنند می توانند به سمت پایین حرکت کنند. همانطور که مقدار هوا تنظیم می شود وزن آنها بیش از حد تحت تأثیر قرار می گیرد و امکان حرکت در همه جهات را ممکن می کند.

swimming bladder blood

 انواع کیسه هوا کدامند؟

در بسیاری از ماهیان کیسه ی هوا از دو بخش تشکیل شده است که شامل قسمت قدامی و قسمت خلفی می شود. قسمت قدامی در نیم تنه ی جلویی بدن ماهی و نزدیک به سر قرار گرفته شده است. و توسط بافت ضخیمی پوشیده شده است که امکان تغیر اندازه زیاد را به کیسه ی هوا نمی دهد. و همچنین منجر می گردد که محکم به ستون فقرات متصل بماند و به ثابت ماندن موقعیت مکانی کمک می نماید. قسمت خلفی کیسه هوا مستقیما در پشت قسمت قدامی و در نیم تنه ی عقبی بدن ماهی، نزدیک به دم، قرار دارد. که نسبت به قسمت قدامی حجم متفاوتی را داراست.

کیسه هوا دارای چهار لایه است که از خارج به داخل از رشته های الاستیک متراکم، رشته های الاستیک غیر متراکم، عضلات صاف و بافت پوششی تشکیل شده است و به علت این ساختار خاص، هیچ گازی نمیتواند از آن خروج یابد.  و به دلیل لایه ای بلور های گوانین در زیر لایه ی خارجی کیسه هوا، این کیسه نسبت به نفوذ گاز ها هم مقاوم شده است ( ضخامت کل لایه ها بین 50 تا 300 میکرون است ).

گفتن این نکته حائز اهمیت است که حجم کیسه هوا در بین ماهیان آب شور و آب شیرین متفاوت است! زیرا به واسطه ی چگالی زیاد آب دریا، به خودی خود ماهی تمایل شدیدی به شناوری بر اساس غلظت زیاد دارد.  پس در نتیجه نیازی به حجیم بودن کیسه هوا نیست. حجم کیسه در ماهیان آب شیرین 7% حجم کل بدن و در ماهیان آب شور 5% حجم کل بدن است چون تلاش کمتری لازم است تا برای شناوری انجام دهند.

از دیدگاه جنین شناسی که یکی از روش های طبقه بندی ماهیان است، کیسه هوا در اثر رشد مجرای گوارشی به سمت بیرون ایجاد میشود. کیسه هوا به طور عمده به دو صورت است که  اعم از فیزوستوم و فیزوکلیست می باشد. فیزوستوم به کیسه هوایی گفته می شود که در آن یک رابط و مجرای هوایی بین کیسه هوا و روده وجود دارد و فیزوکلیست فاقد این مجرا است اما در این نوع ماهیان هم، در مراحل نوزادی این مجرا وجود دارد و زمانی این مجرا بسته می شود که برای اولین بار به سطح آمده و هوا را ببلعند. ماهیانی که شعاع باله ی نرم دارند، دارای کیسه ی هوای فیزوستوم هستند. فیزوستوم ها، عمدتا در برگیرنده ی ماهیانی است که در مناطق کم عمق سکونت دارند. در عمق زیاد لازم است که کیسه شنا انبساط بیشتری پیدا کند و میزان گاز بیشتری را وارد خود کند. حجم کیسه ی شنا در سطح آب، فشاری برابر با یک اتمسفر دارد که این حجم به ازای هر ده متر پایین رفتن کاهش میابد. بنابر این میزان گازی که در عمق لازم است، خیلی زیاد است، پس این ماهیان نمیتواند به عمق زیاد برود.

دسته ای از ماهیان هستند که به مالاکوپتریگیش ( Malacopterygish ) مشهورند که دارای مجرای خلفی ای که به منفذ مخرج وصل می شود، هستند. این ماهیان کیسه ی هوای خود را از طریق بلعیدن هوا پر می کنند که شامل خانواده های شگ ماهیان، آزاد ماهیان، زبان استخوانی ها، اردک ماهیان، کپور ماهیان، گربه ماهیان، کاراسین ها و مار ماهیان می باشد.

swimming bladder diagram

کاربرد های دیگر کیسه شنا

کیسه هوا یک اندام چند کاره است برای مثال کیسه هوا علاوه بر تنظیم شناوری در بدن ماهی، اندام تنفسی اضافی هم به حساب می آید. و دیگر در جذب صوت و شنیداری و همچنین تولید صوت نیز نقش دارد. در بعضی از ماهیان کیسه هوا گسترش پیدا کرده است و به نزدیک گوش داخلی میرسد و میتواند اختلاف ناشی از صوت را به گوش داخلی برساند. دسته ای دیگر از ماهیان هستند که دارای استخوانچه ای به نام استخوانچه وِبِر هستند که از ستون فقرات جداشده و به صورت زنجیره ای در آمده اند که این استخوانچه می تواند ارتعاشات ناشی از کیسه هوا را به گوش داخلی منتقل کنند. حتی در بعضی از موارد این استخوانچه را با استخوانچه های گوش داخلی انسان نیز مقایسه کرده اند! از جمله این ماهیان می توان به خانواده ی کپور ماهیان و همچنین گربه ماهیان اشاره نمود.  روش های متعددی برای تولید صوت در ماهیان وجود دارد که یکی از مشهور ترین روش های آن استفاده از کیسه هواست. کیسه هوا به دو صورت به این امر می پردازد اولا از طریق خارج نمودن گاز از کیسه هوا از طریق مجرای هوایی که صدایی با طول موج بلند و فراکانس پایین و بم تولید میکند ( مانند کپور ماهیان، رفتگر ماهیان و مار ماهیان مهاجر) و ثانیا از طریق عضلات مخططی که از دیواره ی پشتی بدن به جدار کیسه ی هوا می چسبند و کیسه ی هوا را به ارتعاش در می آورند و تولید صوت می کنند (مانند شوریده ماهیان).

 

بیماری کیسه هوا ماهی چیست ؟

بیماری کیسه ی هوا اصطلاحی است که برای توصیف ماهی بیمار یا آسیب دیده ای است که قادر به حفظ تعادل خود در شناوری نمی باشد و در حیات خود به صورت دائم یا موقت، علائم زیر را بروز می دهد.

چه علائم و نشانه هایی دارد؟

یکی از علائم آشکار از علائم متعددی که میتوان در این بیماری به آن اشاره نمود، عدم تعادل ماهی در شناوری و مشکلات بصری در شنای ماهی، شنای یک طرفه و به پهلو خوابیدن ماهی، سر به بالا یا سر به پایین شنا کردن، وارونه شدن در هنگام شناوری، استراحت بیش از حد ماهی در کف، کج شدن آنی ماهی در حال حرکت و متورم بودن غیر متعارف شکم ماهی می باشد.

علل ایجاد این بیماری چیست ؟

علائم زیادی میتواند در این اختلال سهیم باشد اعم از سطح بالای نیترات آب، تغیرات ناگهانی دمای آب، عفونت باکتریایی وغیره بسیاری از عوامل محرک، می توانند باعث اختلالات کیسه هوا شوند. یکی از مولفه های نادیده گرفته شده کیفیت آب است. کیفیت پایین آب می تواند منجر به استرس ناگهانی و مزمن در ماهی شود که اگر این استرس ثابت باشد میتواند ماهی را مستعد ابتلا به بیماری کند. استرس به عنوان یک عامل موثر تعادل حیاتی بین موجود و محیط را از بین میبرد. که می تواند منجر به اختلالات شناوری منفی یا مثبت شود. اگر ماهی شما دچار اختلال شناوری شد، کیفیت آب باید فورا بررسی گردد و در صورت لزوم اصلاح شود. و لازم به ذکر است هر دو تا سه روز یکبار تعویض جزئی آب انجام گردد.

از سویی دیگر آسیب ناشی از درگیری یا ضربه به بدن ماهی در تانک مورد پرورش به اندازه ی کافی میتواند باعث عوارض کیسه هوا گردد. علاوه بر موارد گفته شده، پرخوری و یبوست که ناشی از رژیم نامناسب غذایی و تغذیه ی نامناسب، که یکی از شایع ترین علل این وقایع است و همچنین بلعیدن هوا می تواند باعث تورم معده یا بزرگ شدن مجرای روده شود که بر کیسه ی هوا تأثیر می گذارد. در موارد نادر، این می تواند به دلیل ناهنجاری ها یا نقص های مادرزادی اتفاق بیفتد.

کیسه ی هوا و اختلالات شناوری

بیماری مثانه شنا که به عنوان اختلال شناوری مثبت یا منفی نیز شناخته می شود. کیسه ی هوا به ندرت علت اصلی بیماری است. از نظر پزشکی، اصطلاحات اختلال شناوری مثبت یا منفی ارجحیت دارند. در اختلال شناوری مثبت، ماهی روی سطح آب شناور می شود و بخشی از پوست آن در معرض هوا قرار می گیرد که این منجر به اختلال در سد مخاطی محافظ و در نهایت زخم و عفونت بر روی پوست و فلس های در معرض دید می شود. اختلالات شناوری منفی ظاهر متفاوتی با اختلالات شناوری مثبت دارند. در این اختلال ماهی به طور غیر طبیعی در کف مخزن می ماند. و مشکلات مربوط به عفونت های پوستی و زخم های پوستی ممکن است به دلیل اختلال ایجاد شده در سد مخاطی محافظ ناشی از مالش روی بستر ایجاد شود.

اختلال شناوری مثبت

اختلال شناوری مثبت، که در آن ماهی در سطح یا کنار خود شناور می شود، شایع ترین شکل بیماری کیسه هوا است. تورم بیش از حد معمولاً در قسمت خلفی کیسه هوا رخ می دهد. و همانطور که گفته شد، با توجه به اختصاصات گونه ای در بعضی از گونه ها بخش خلفی وجود ندارد و کیسه هوا یک تکه ای می باشد. تورم بیش از حد کیسه ی هوا در این دسته از ماهیان می تواند ناشی از آلودگی انگلی، آسیب و حتی انواع مختلف سرطان باشد.

اختلال شناوری منفی

شایع ترین علت این مشکل تجمع مایع در کیسه ی هوا است. مایعات می تواند از طریق مجرایی که کیسه هوا را به مری در حین غذا خوردن متصل می کند وارد بدن شود. هنگامی که مایع، هوا را در کیسه ی هوا جابجا می کند، ماهی برای حفظ شناوری در ستون آب مشکل دارد، نتیجه این می شود که ماهی در کف مخزن می نشیند. گهگاه با تلاش برای مدت کوتاهی شنا می کند و وقتی شنا را متوقف می کند به ته برمی گردد. عفونت های باکتریایی نیز ممکن است در داخل کیسه هوا رخ دهند که می تواند منجر به تولید مایع شود. با این حال، تشخیص صحیح عفونت باکتریایی توسط یک متخصص تنها از طریق پنوموسنتز یا چسباندن یک سوزن به طور مستقیم به مثانه شنا برای گرفتن نمونه برای معاینه قابل انجام است. سپس نمونه را می توان زیر میکروسکوپ بررسی کرد و حتی در یک محیط کشت کشت کرد تا بهترین آنتی بیوتیک برای درمان تعیین شود. گاهی اوقات، کیسه ی هوا نیز ممکن است به دلیل آسیب یا علتی ناشناخته پاره شده باشد که منجر به از دست دادن کامل هوا در مثانه شنا شود.

راه های درمان کیسه هوای ماهی

گزینه های درمانی بسته به نوع اختلال و علت زمینه ای در درمان کیسه هوای ماهی متفاوت است. یکی از مهمترین فاکتور های تعین کننده در راهکار جلوگیری از بروز مشکلات مربوط به کیسه هوا و راهکار های درمان آن که پیش از درمان باید به آن توجه نمود، توجه به نوع گونه ی مورد پرورش و اختصاصات جسمی و رفتاری آن است. اختلالات کیسه شنا برای ماهی شما استرس زا است، بنابراین مهم است که در اسرع وقت آنها را درمان کنید. تأخیر در درمان کیسه هوای ماهی ممکن است به این معنی باشد که با توجه به سیستم ایمنی ضعیف آنها، به بیماری های دیگری مبتلا می شود یا ماهی های شما به دلیل ناتوانی در تغذیه، لاغر و دچار سوء تغذیه می شوند. در درمان کیسه هوا ماهی اصلی ترین عامل می تواند رژیم غذایی باشد. به دلیل دشواری تعیین علت این اختلال، ممکن است درمان کیسه هوا کمی پیچیده باشد. بسته به شدت بیماری، ماهی شما هنوز هم می تواند با این شرایط زندگی مرفه تری داشته باشد، اما ممکن است نیاز به توجه بیشتری داشته باشد. اگر ماهی شما هنوز توانایی شنای عادی را دارد، ممکن است لازم باشد جریان آب را در مخزن کاهش دهید. اگر هنوز در حال خوردن است، ممکن است به تغذیه با دست نیاز داشته باشید تا مطمئن شوید که ماهی شما تغذیه مناسب مورد نیاز خود را دریافت می کند. اگر مشکوک هستید که مربوط به بیماری است، ممکن است به استفاده از داروهایی مانند آنتی بیوتیک های طیف گسترده نیاز باشد. در مواردی که اختلال به دلیل رژیم های نا مناسب غذایی بروز می یابد، بهتر است که تغذیه را به مدت سه روز متوقف کنید و سپس به تدریج تغذیه ی ماهی را با مقدار کمی از غذای زنده یا سبزیجات مورد تایید در جیره ی گونه ی مورد نظر، آغاز کنید.

مشکلات شناوری همچنین می تواند ناشی از بلع بیش از حد هوا توسط ماهی باشد. اگر هنگام غذا خوردن از سطح آب هوا را ببلعند، ممکن است اتفاق بیفتد. یکی از روش های پاسخ به این اختلال این است که در حین تغذیه، غذا را بیشتر در داخل آب نگه دارید (با دستان تمیز)، تا ماهی را مجبور کنید برای غذا خوردن شنا کند.

درمان کیسه هوا ماهی توسط دامپزشک

اختلال شناوری مثبت یا منفی، یک سندرم بیماری پیچیده است. به منظور تلاش برای درمان این روند، دانستن علت دقیق اختلال مهم است. ممکن است همیشه به داروها نیاز نباشد و درمان همیشه موفقیت آمیز نیست. از مصرف آنتی بیوتیک های نامناسب یا غیر ضروری خودداری کنید. در صورت امکان، همیشه قبل از تجویز داروها با یک متخصص دامپزشکی تماس بگیرید تا از درمان مناسب اطمینان حاصل کنید. پس از تشخیص صحیح اختلال در شناوری به دلیل تورم بیش از حد در شکم، کیسه ی هوا و اختلال شناوری مثبت و به جهت درمان های تخصصی میتوان به دامپزشک مراجعه نمود. دامپزشک می تواند هوا را با فرو بردن سوزنی متصل به سرنگ به داخل کیسه ی هوا و برداشتن بخشی از هوا تا زمانی که ماهی بتواند شناوری خود را حفظ کند، خارج کند. اگر بیماری کیسه هوا به دلیل جابجایی مثانه باشد، ممکن است جراحی برای اصلاح مشکل ضروری باشد.

مهم ترین و ارزنده ترین راه درمان در آبزی پروری پیشگیری است. شما با چکاب روزانه از ماهیان خود و همچنین بازدید با فواصل زمانی کوتاه می توانید مانع از تلفات حجم عظیمی از ماهیان خود شوید. پس سرکشی های دوره ای را جدی بگیرید و اگر دانش مورد نیاز برای حل کردن مشکلاتی از این دست را ندارید از متخصصین امر کمک بگیرید.

منابع:

https://www.sciencedirect.com/topics/agricultural-and-biological-sciences/swim-bladder

https://www.petmd.com/fish/conditions/respiratory/swim-bladder-disorders-fish

https://www.petco.com/content/petco/PetcoStore/en_US/pet-services/resource-center/health-wellness/common-diseases-in-aquarium-fish.html

https://be.chewy.com/what-is-swim-bladder-disease-and-how-is-it-treated/

کتاب ماهی شناسی 1 (تشریح و فیزیولوژی) تالیف دکتر مسعود ستاری انتشارات حق شناس 1389

موضوعات مرتبط :

این مطلب چقدر مفید بود؟

برای امتیاز دادن روی ستاره کلیک کنید

4.1/5 - (342 امتیاز)

سوالی دارید؟ از کارشناسان ما بپرسید

همین حالا با شماره 09114646386 تماس بگیرید.

در بحث‌‌ پیرامون این مطلب شرکت کنید!

2 دیدگاه. دیدگاه جدید بگذارید

  • سلام خسته نباشید ، ببخشید برای درمان کیسه هوا ماهی در تهران بهتره کجا مراجعه کنیم ؟

    پاسخ
    • fatemeh alizadeh lademakhi
      24 ژانویه 2022 2:28 ب.ظ

      سلام و درود فراوان به شما آبزی دوست گرامی.
      با توجه به نوع گونه پرورشی و اهمیت آن، به درمان این بیماری می پردازیم. اگر در طول دوره ی پرورشی کوتاه مدت به این بیماری برخورد کردیم به ناچار بهترین راه این است که با توجه به اینکه این بیماری تاثیری بر روی سلامت انسان ندارد، ماهی های بیمار را صید کرده و عرضه ی بازار می نماییم زیرا درمان این بیماری گران تر از سود حاصله می شود ولی اگر در اواخر طول دوره ی پرورشی مولدین ماهی خاویاری بودیم می بایست به سرعت به درمان ماهیانمان بپردازیم هر چند که هزینه بردار باشد.

      پاسخ

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این زمینه را پر کنید
این زمینه را پر کنید
لطفاً یک نشانی ایمیل معتبر بنویسید.
شما برای ادامه باید با شرایط موافقت کنید

دسته بندی ها

Language

No available translations found

موضوعات پیشنهادی

پربازدیدترین مطالب

فهرست
شرکت آبزیبان از سرتاسر کشور نماینده می‌پذیرد!با ما تماس بگیرید.