با توجه به پدیدار شدن روشهای نوینی مانند سیستمهای پرورش متراکم و فوق متراکم و تولید انبوه ماهی و افزایش ظرفیت تولید، اهمیت سرکشی و مشاهده دورهای ماهیها و آب استخر بیشتر شده است. چرا که وقتی ظرفیت تولید بالاتر باشد تلفات و خسارت ناشی از همه گیری بیماری، خرابی تجهیزات و یا افت کیفیت آب سنگینتر خواهد بود.
اعمال صحیح برنامههای مدیریتی علاوه بر افزایش تولید، موفقیتهای اقتصادی را نیز در پی خواهد داشت. پروتکلهای بهداشتی معتبر به شما پیشنهاد میدهند هر دو هفته یکبار اقدام به بررسی دقیق ماهیها، آب استخر و سلامت تجهیزات خود نمایید. برخی از پروتکلها حتی این دوره را یک هفتهای در نظر میگیرند و همچنین دوره بررسی سلامت پمپ و تجهیزات هوادهی را سه روزه در نظر میگیرند.
چرا این سرکشیها باید مستمر باشند؟
اهمیت سرکشی بر تجهیزات:
فایده این سرکشیهای مکرر به طور کلی این است که به شما شانس پیشگیری از وقوع خسارت را خواهد داد. فرض کنید یک موش رویه سیم پمپ شما را جویده باشد و سیم برق در معرض برخورد با آب قرار گیرد. چنین فاجعهای میتواند باعث سوختن ناگهانی پمپ، پریدن فیوز برق و یا برق گرفتگی ماهیهای شما شود. یک سرکشی سریع اما دقیق در این مورد فرضی میتوانست جلوی بروز میلیونها تومان خسارت را بگیرد.
اهمیت سرکشی بر آب و بررسی کیفیت آن:
مورد دیگر که محور بحث ماست بررسی دورهای آب استخر است. کیفیت آب همانطور که میدانید یک فاکتور اساسی در رشد و بقای ماهی شماست و علاوه بر اینُ فاکتورهای کیفی آن در برخی موارد به علت بیمار شدن ماهیهای شما تغییر میکند. سرکشی به شما این امکان را خواهد داد تا با بررسی کیفیت آب به وجود این بیماریها پیش از وقوع تلفات سنگین پی ببرید. وزن گیری و ثبت میانگین تعداد ماهیها در هر وزن و تعیین دقیق مرحلهای از رشد که ماهی شما در آن قرار دارد نیز به شما در مدیریت استفاده از غذا، ضدعفونی کنندهها ، داروها و مواد تقویتی کمک میکند.
اهمیت سرکشی بر ماهیهای استخر:
مسئله دیگر بررسی خود ماهیها برای پیشگیری از ابتلا به نارساییها و بیماریهاست. این سرکشیهای دورهای علاوه بر بررسی میزان رشد ماهی و وزن گیری به شما کمک میکند تا نمونههای تصادفی از جمعیت ماهیهای استخرتان را تهیه و بررسی کنید.
همانطور که گفتیم توصیه میگردد حداکثر در فواصل زمانی یک ماهه شرایط کمی و کیفی آب و ماهیان خود را بررسی کنید. اگر در بررسیهای ماهانه خود به وجود بیماری برخوردید سریعا از آب و ماهی نمونه برداری به عمل آورید، عامل بیماری را تشخیص داده و راه حل درمانی آن را پیاده سازی کنید.
برخی از علائمی که باید در سرکشی به دنبالشان باشید:
یک پرورش دهنده موفق باید قبل از بروز علائم بیماری از نامطلوب بودن وضعیت پرورشی و بهداشتی آگاه گردد. تشخیض علائمی مانند زخم یا پولکهای ریخته، خون ریزی زیرجلدی، دفرمه شدن بدن، ورم چشمها، کم اشتهایی در ماهیان، تغییر رنگ آب، شنای نامتعادل برخی ماهیان در حاشیه استخرها، تجمع آنها در قسمت ورودی و یا خروجی آب و تغییر رنگ بدن آنها، همه و همه اطلاعات ارزشمندی هستند که در صورتی که به موقع متوجه آنها شویم میتوانیم از بروز تلفات و بیماری در استخر جلوگیری کنیم.
برای این منظور نمونه برداری از ماهی و آب کمک موثری در جلوگیری از بروز و انتشار بیماری میکند.
نمونه برداری از ماهیها :
برای نمونه برداری از ماهی بهتر است یک کارشناس در مزرعه حاضر باشد زیرا باید تمام علائم و نشانههای بیماری در ماهیان مختلف زیرنظر گرفته شود.
برای تشخیص دقیق بیماری بهتر است از استخر خود نمونه برداری کرده و به آزمایشگاه انتقال دهید. لازم به ذکر است که ماهیان مرده برای این کار مناسب نیستند زیرا اندامهای مهمشان مثل آبشش (پس از 5 دقیقه دچار تغییر میشود) و دستگاه گوارش ( باکتریهای داخل روده به محوطه بطنی انتشار مییابند که باعث میشود تشخیص بیماری مشکل شود) از بین میرود. برای انتخاب ماهی به منظور ارسال به آزمایشگاه، چند ماهی سالم، چند نمونه ماهی بیمار زنده، تعدادی ماهی که علائم اولیه بیماری را دارند و تعدادی که اشتهای خود را از دست دادهاند و در حاشیه استخر قرار گرفتهاند برای نمونه برداری انتخاب میشوند.
نمونه گیری برای آزمایشهای تحلیلی
برای انجام آزمایشات ویروس شناسی یا سموم و مواد شیمیایی و… میتوان نمونه منجمد شده (با اصول صحیح) را ارسال کرد. البته لازم به ذکر است که خروج نمونه از حالت انجماد ممکن است تغییرات بافتی در ماهیان ایجاد کند که باعث میشود برای بررسی آسیب شناسی و باکتری شناسی مفید نباشد. نمونه ماهی تازه مرده که در یخ نگهداری میشود برای ارسال به آزمایشگاه و بررسی مربوط به آب خوب است.در صورتی که ماهیان تازه مرده در سرمای 4+ درجه به آزمایشگاه منتقل شوند انگلهایی مانند کرم پهن لیگولا در محوطه بطنی، بوتوپوسفالوس در رودهها و دیپلوسنومو در چشم تا یک روز قابل تشخیص است.
اگر این تلفات را در رودخانهها داشته باشیم اکثرا به دلیل ورود فاضلاب کارخانجات که حاوی مواد شیمیایی یا فلزات سنگین به داخل رودخانههاست انتقال ماهی زنده با آزمایشگاه باید با حوضچه هایی که به کپسول اکسیژن مجهز هستند و برای حمل و نقل تعبیه شده انجام گیرد البته میتوان از کیسههای پلاستیکی محکم و دوجداره که نیم و یا بیشتر آن مملو از اکسیژن باشد استفاده کرد.
نمونه گیری زنده از ماهیهایی که به اکسیژن بالایی نیاز دارند:
ماهیان کپور مقاومت بالایی نسبت به کمبود اکسیژن نسبت به ماهیان قزل آلا دارند.
برای جا به جایی و انتقال طولانی قزل آلا و آزاد ماهیان از یخ استفاده میشود. یخ باید به مقدار کافی در حاشیه کیسهها قرار گیرد و دمای آب را در حدود 4+ درجه سانتیگراد حفظ کند. کیسهها با استفاده از ماژیک ضدآب شماره گذاری میشوند و اطلاعات مربوط به آنها ( تاریخ، اندازه، سن، درجه حرارت) در برگهای نوشته شده و به آزمایشگاه تحویل داده میشود.
نمونه برداری از آب:
برای نمونه برداری از آب با توجه به هدف، دستورالعمل تدوین میگردد و بهتر است این دستورالعمل به وسیله یک کارشناس باتجربه تهیه شود. در کشورهایی که شبکههای بهداشتی نظارت بر بهداشت ماهیان پرورشی دارند نمونه برداری منظم از آب صورت میگیرد. این نمونه برداریها با هدف آنالیز آب از نظر مواد شیمیایی محلول، فلزات سنگین و بار میکروبی انجام میشود. به این منظور میزان آب مورد نیاز حداقل یک لیتر است. برای جمعآوری این آب میتوان از ظروف پلاستیکی آب معدنی یا نوشابه استفاده کرد. ابتدا ظرف را با همان آبی که قرار است از آن نمونه برداری شود چندبار شسته و سپس از همان آب پر میکنیم.
طریقه صحیح نمونه برداری:
در فرایند نمونه برداری ظرف باید حداقل 10 سانتیمتر در زیر آب قرار گیرد و از ورود هوا به داخل بطری جلوگیری شود. همچنین باید از ورود مواد گیاهی و رسوبی جلوگیری کرد. پس از آنکه بطری پر شد، درب آن را در زیر آب بسته و به سرعت آن را به شرایط سرمای 4+ درجه سانتیگراد منتقل میکنیم. بطری نباید در معرض تابش نور نگهداری شود و باید به همراه یک پیوست از اطلاعات اولیه (شامل تاریخ و زمان نمونه برداری، درجه حرارت، مکان نمونه برداری و…) که بر روی بطری و یا بر روی یک تکه کاغذ نوشته شده به آزمایشگاه ارسال شود.
در نمونه برداری از مکانهای پرورش قزل آلا، یک نمونه از آب ورودی و یک نمونه از آب خروجی برداشته میشود.
در استخرهای بزرگ از نقاط مختلف استخر نمونه برداری صورت میگیرد.اگر آب رودخانه تامین کننده آب استخر باشد، حداقل سه نمونه از آب گرفته شده و به همراه نمونه ماهی ارسال میشود.
هرگونه شواهدی که مرتبط با آلودگی در دست داشته باشید برای تشخیصی دقیق ارزشمند است.
ref:
http://www.fao.org/tempref/FI/CDrom/FAO_Training/FAO_Training/General/x6709e/Index.htm