پرورش کپور در استخر پیش ساخته

مقدمه

پرورش کپور در استخر پیش ساخته شاید یک پدیده جدید باشد اما پرورش کپور به خودی خود قدمتی چندین هزار ساله دارد.

C. carpio تقریباً در طول تاریخ بشر در پرورش آبزیان مورد استفاده قرار گرفته است و حداقل از 475 سال قبل از میلاد مسیح در چین کشت می‌شده است. اشکال زینتی آن در ژاپن (koi) هنوز نمادی از شجاعت و انرژی است. C. carpio بومی آسیا است ، جایی که توسط انسان از طریق اروپا گسترش یافته است و اکنون در همه قاره ها به جز قطب جنوب مستقر شده است. می‌توان پراکنش آن را به عنوان گسترده ترین ماهی آب شیرین در جهان در نظر گرفت. این ماهی در بسیاری از نقاط جهان نقش مهمی در صنعت آبزی پروری بازی می‌کند و به دلیل رشد بالقوه سریع آن در آبهای اتروفیک و توانایی تحمل شرایط نامساعد محیطی، در میان پرورش دهندگان پر طرفدار است. امروزه پرورش ماهی بطور کلی شکلی جدید به خود گرفته است و پرورش کپور نیز از این قاعده مستثنی نیست. استخرهای پیش ساخته و سیستم مداربسته فرصت‌های جدیدی برای پرورش دهندگان ایجاد کرده‌اند و با آموختن موارد اندکی می‌توان ازین فرصت به نحو احسن استفاده کرد. در این نوشتار قصد داریم درباره پرورش کپور در استخر پیش ساخته توضیح بدهیم و بایدها و نبایدهای سیستم‌های مدار بسته را بیشتر بشناسیم.

آشنایی با سیستم‌های متراکم پرورش ماهی

بشر امروز بطور کلی بحران زده است. مشکلاتی نظیر بحران انرژی و گرمایش زمین همه و همه بر زندگی ما بطور غیر مستقیم تاثیر می‌گذارند. از میان این مشکلات دو مورد بسیار مهم بحران غذا و آب است. ما نیاز به تولید بالای غذا با منابع محدود داریم. آبزی پروری به روش متراکم پاسخی در قبال هردوی این معضلات میباشد.

مزایای پرورش کپور در استخرهای پیش ساخته و با سیستم متراکم

تراکم پذیری:

 با استفاده از روش متراکم می‌توان با مقدار بسیار کمتری آب مقدار بسیار بیشتری پروتئین دریایی تولید کرد. همین موضوع بر اهمیت استفاده از این شیوه می‌افزاید. با استفاده از حداقل آب و زمین می‌توان در استخرهای پیش ساخته اقدام به پرورش ماهی کرد. هر 2 استخر پیش ساخته قطر ده متر به اندازه یک استخر 1 هکتاری خاکی محصول تولید می‌کند. مقدار آب و زمینی که در استخرهای خاکی هدر می‌رود را تصور کنید! تبخیر سطحی این استخرها در عرض چند ساعت با کل حجم آب استخرهای پیش ساخته برابری می‌کند. استخرهای پیش ساخته 67 درصد در مصرف آب و 90 درصد در مصرف زمین صرفه جویی می‌کنند. این تراکم پذیری علاوه بر افزایش سود آوری تاسیسات شما باعث می‌شود شما با سود حاصله توانایی گسترش پروژه خود را نیز داشته باشید. بسیاری از افرادی که از پرورش کپور کسب درامد می‌کنند به صورت فصلی اقدام به پرورش قزل آلا نیز می‌کنند و حتی از خروجی آب قزل آلا برای تغذیه و غنی سازی آب ورودی کپور استفاده می‌کنند. این مسئله که می‌توان از خروجی آب یک استخر قزل آلا برای پرورش کپور استفاده کرد یک فرصت بزرگ برای پرورش دهندگانیست که از استخرهای پیش ساخته استفاده میکنند. علاوه بر این می‌توان انواع کپور و ماهی‌های دیگر را به صورت پولی کالچر در استخرهای کپور پرورش داد و سودآوری پرورش کپور دراستخرهای پیش ساخته را چندین برابر کرد.

تجهیز پذیری:

علتهای تراکم پذیری کپور استخرهای پیش ساخته و تفاوت آن با استخرهای خاکی و بتنی بسیارند. یکی از این موارد تجهیز پذیری استخرهای پیش ساخته است. شما برای بالا بردن تراکم ماهی مورد پرورش در استخر نیاز دارید تا اکسیژن مورد نیاز ماهی را تولید و آمونیاک و مواد دفعی ایجاد شده در آب را از سامانه خود خارج کنید. در استخرهای خاکی استفاده از تجهیزاتی مانند دستگاه‌های هواده تقریبا غیرممکن است. ابزارهای دیگری مانند تصفیه کننده‌ها و دستگاه‌های غذاده نیز در استخرهای خاکی قابل استفاده نیستند. البته دستگاه‌های غذاده را می‌توان در حاشیه این استخرها جانمایی کرد اما توزیع یکنواخت غذا عملا غیرممکن خواهد بود.

کنترل شده بودن حیات داخل استخر پیش ساخته:

در داخل آب استخر خاکی ماهی‌های هرز، گیاهان آبی و باکتری‌های مختلفی وجود دارند. این موجودات همگی رقیب کپور برای مصرف اکسیژن و بعضا غذا هستند. حتی گیاهان آبی در طول شب که فتوسنتز رخ نمیدهد با مصرف اکسیژن کیفیت آب را کاهش میدهند. در استخرهای پیش ساخته اما هیچ گونه گیاه و جلبکی توانایی رشد ندارد. کپور از آنجایی که ماهی فیتوپلانکتون خوار نیست میتواند بدون حضور این موجودات در آب به حیات خود ادامه دهد و در استخرهای پیش ساخته با پلت تغذیه شود. همچنین حضور پوشش گیاهی سنگین در استخر در زمستان و فصلی که این گیاهان از بین می‌روند ترکیب آب را تغییر می‌دهد و آن را آلوده می‌کند. برای پرورش بهینه ماهی در استخرهای خاکی شما ناچارید برای کنترل حیات در استخر خود دست به اقدامات مختلفی بزنید. از آهک پاشی استخر خالی برای کشتن انگل‌ها و کندن گیاهان بستر استخر گرفته تا نصب تورهای مار گیر، نصب شبکه‌ای از نخ بر روی استخر برای گرفتن پرندگان و ریشه کن کردن حلزون‌ها که عامل بیماری‌های بسیاری هستند، کنترل ورودی آب برای جلوگیری از ورود ماهی‌های هرز و آب آلوده به استخر و… . در سازه‌های پیش ساخته اما به سادگی می‌توان با کنترل آب ورودی و پرندگان و موجودات موذی دیگر از ماهی‌های درون استخر در مقابل این عوامل حفاظت کامل به عمل آورد. این سازه‌ها حتی توانایی قرار گرفتن در سوله‌های مسقف جهت کنترل کامل دما، مواد شیمیایی آب، نور و ایزوله سازی تاسیسات را دارا هستند و می‌توان حتی در شرایط اقلیمی نامساعد دست به تولید کپور در این تاسیسات زد.

مزایای ابعاد کوچک سازه پیش ساخته : استخرهای پیش ساخته 90 درصد در مصرف زمین صرفه جویی میکنند. این کم کردن فضا مزایای بسیاری با خود به همراه دارد. این مسئله به شما امکان می‌دهد تا از فضایی که در اختیار دارید بطور بهینه استفاده کنید و در آن مقدار ماهی بیشتری پرورش دهید. اما گذشته از این جمع کردن ماهی‌ها در فضای کوچکتر و سیستم متراکم مزایای دیگری هم دارد. اولین مسئله امکان غذادهی همگن است. در استخر خاکی شما توانایی غذادهی همگن در تمام نقاط استخر را ندارید. غذادهی یکی از ارکان پرورش ماهیست و استفاده از غذا و روش مناسب غذادهی به اندازه مسائلی مانند انتخاب نژاد مناسب و اکسیژن رسانی اهمیت به سزایی دارد. در استخرهای پیش ساخته شما می‌توانید غذا را چه بصورت دستی و چه با استفاده از دستگاه به صورت کاملا همگن در آب استخر پخش کنید و وزن گیری ماهی خود را تضمین کنید.

مسئله دیگر دارو درمانی ماهی‌هاست. درمان بیماری‌های ماهی در استخر خاکی بسیار مشکل‌تر و هزینه بردارتر از درمان در استخرهای پیش ساخته است. در صورت بیمار شدن ماهی‌ها میتوان به سرعت متوجه این موضوع شده و تمام گله را به صورت یکجا درمان کرد. مصرف چند وعده آنتی بیوتیک برا درمان کامل ماهی‌ها در استخر پیش ساخته کافیست. تنها باید دارو و یا غذای آغشته به دارو را بصورت همگن در آب پخش کنید. ضد عفونی آب نیز وضعیت مشابهی دارد. شما در استخرهای خاکی با هزاران لیتر ماده ضد عفونی کننده نیز نمی‌توانید آب را ضد عفونی کنید در حالی که این عمل در استخرهای پیش ساخته با یک لیتر ماده ضد عفونی کننده به راحتی قابل انجام است.

بهداشت:

استخر های پیش ساخته عاری از لجن و جلبک هستند. این مسئله در استخرهای خاکی وجود ندارد. اینکه تصور کنیم ماهی‌ها از آنجایی که آبزی هستند با وجود جلبک و لجن مشکلی ندارند اشتباه است. کپور هیچ نیازی به وجود آنها در محیط زندگی خود ندارد و هرچه بهداشت استخر بهتر تامین شود پرورش نتیجه بهتری خواهد داشت.

ورود و خروج آب:

استخرهای پیش ساخته آب بسیار کمتری از استخرهای خاکی استفاده می‌کنند اما این آب مدام در گردش است. خروجی این سازه‌ها که در مرکز بستر قرار گرفته است دائما در حال خارج کردن قسمتی از آب استخر است که با آب ورودی جایگزین می‌شود. این امر چند مزیت بزرگ دارد. اولین مزیت ایجاد یک جریان همرفت درون استخر است. از آنجایی که آب در هنگام خروج از استخر با حالتی گردابی خارج می‌شود این جریان در حال گردش در سر تا سر استخر منتشر می‌شود. این جریان باعث می‌شود که اولا دمای آب استخر در تمام ستون آب یکسان شود، دوما آلودگی‌هایی نظیر فضولات، ذرات معلق و سوار بر این جریان همرفت به طرف خروجی مرکزی هدایت می‌شود. همچنین این جریان مداوم باعث همگن شدن اکسیژن آب استخر می‌گردد.

امکان تعویض آب:

فرض کنید استخر خاکی شما به طور ناگهانی دچار نوعی آلودگی شدید شود. این آلودگی می‌تواند شامل آلودگی‌های شیمیایی مانند سموم مختلف، مازاد کودها، آلودگی نهر منبع آب و… باشد. در این شرایط هیچ کاری از دست آبزی پرور ساخته نخواهد بود. اما از طرف دیگر استخرهای پیش ساخته با توجه به ورودی و خروجی آب و تعویض مداوم، امکان تعویض سریع آب و کنترل دامنه خسارت را دارا هستند. همچنین در برخی سامانه‌های پرورش ماهی بدون استفاده از آب نهرها امکان تامین آب مزرعه وجود ندارد. این مسئله به دلیل حجم بالای تاسیسات مورد استفاده (ریس وی‌ها و استخرهای خاکی) تباعطا به آب رودخانه و نهر برای تامین آب خود نیاز دارند. اگر این آب آلودگی شیمیایی و یا میکروبی داشته باشد روش‌های ضد عفونی بسیار سخت و ناکارامد خواهند بود. آب مصرفی سازه‌های پیش ساخته اما معمولا به وسیله چاه‌های سوزنی تامین می‌شود. این منابع بسیار به ندرت آلودگی‌هایی از این دست را به همراه دارند که با آزمایش اولیه آب به سادگی قابل تشخیص هستند. 

صیقلی بودن:

صیقلی بودن دیواره استخرهای پیش ساخته به نظر یک مسئله ساده و کم اهمیت بنظر می‌رسد اما یکی از بزرگترین پوئن‌های پرورش ماهی کپور در استخرهای پیش ساخته است. سطح داخلی استخرهای پیش ساخته پوشیده شده از ژئوممبران و فایبرگلاس هستند. هردوی این متریال‌ها سطحی کاملا صیقلی دارند. این صیقلی بودن باعث می‌شود که در درجه اول جلبک و خزه توانایی رشد بر روی دیواره‌ها را به هیچ وجه ندارند. جلبک‌ها و خزه‌ها مامن و خانه بسیاری از باکتری‌ها، انگل‌ها و ماهی‌ها هستند. در واقع با پایین آورن حضور جلبک و خزه در آب استخر مستقیما سلامت ماهی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. استخرهای بتنی با توجه به اینکه هر چقد هم لیسه کشی بشوند بازهم خلل و فرجی در دیواره آنها وجود دارد، مستعد رشد خزه و جلبک و در نتیجه آلودگی باکتریایی هستند. در صورتی هم که اقدام به ضد عفونی این سازه‌ها کنیم، در سازه‌های پیش ساخته با یک لیتر فرمالین در سازه ده متری پاکسازی آب بطور کامل انجام می‌شود اما در سازه‌های بتنی باکتری‌ها تا دو سانت در دیواره سازه بتنی فرو می‌روند و عملا از بین بردن کامل آنها غیرممکن است. همچنین این خلل و فرج و صیقلی نبودن سازه بتنی گاهی منجر به زخمی شدن پوست ماهی در برخورد با این ناهمواری‌ها می‌گردد. این زخم‌های پوستی به راحتی باعث ایجاد آلودگی و بیماری‌های پوستی در ماهی گردیده و منجر به ایجاد طلفات می‌شود. در نهایت رنگ ماهی در سازه های بتنی تیره شده و از حالت بازار پسند خود خارج می‌شود.

مزایای پرورش کپور:

ماهی کپور یکی از موفق‌ترین و با پتانسیل‌ترین ماهی‌های پرورشی جهان است و به علت فیتوپلانکتون خوار نبودن به راحتی در سازه‌های پیش ساخته با غذای مصنوعی (پلت) قابل پرورش است. ماهی کپور نسبت به ماهی‌های پرورشی دیگر در برابر بیماری مقاوم است، با اقلیم ایران سازگار است و استعداد رشد فوق العاده‌ای دارد. ماهی کپور می‌تواند در طول 6 ماه به وزن 4 کیلوگرم برسد. ماهی کپور معمولا در وزن 100 گرم به بالا در استخر های پیش ساخته ریخته می‌شود. در حدود 3 ماه، کپور از وزن 1 گرم تا 100 گرم می‌رسد که زمانی نسبتا طولانیست به همین دلیل توصیه ما به شما برای پرورش کپور در استخرهای پیش ساخته استفاده از ماهی پیش پروار است. ماهی کپور پرورشی فاصله وزن 100 تا 500 گرم را نیز در فاصله 3 ماه طی می‌کند. ماهی کپور توانایی پلی کالچر دارد یعنی می‌توان آن را به همراه انواع دیگری از گونه‌های ماهی در یک استخر پرورش داد. کپور تلورانس دما را به خوبی تحمل می‌کند و در زمستان اگرچه وزنگیری چندانی ندارد اما به حیات خود ادامه می‌دهد.

کپور یک ماهی کاملا تجاریست. بازار فروش آن در تمامی نقاط کشور همواره فعال بوده و حتی در صورت تمایل می‌توانید به راحتی آنرا صادر کنید چرا که تمامی همسایگان جنوبی ایران همواره خواهان کپور ایران هستند. در نهایت جیریه غذایی کپور هرگز کمیاب نمی‌شود چرا که 70 درصد نهاده‌های مورد نیاز برای پرورش آن در کشور عزیزمان ایران موجود است.

جمع بندی:

درست است که این ماهی سالهاست جایگاه خود را در دنیای آبزی پروری حفظ کرده است اما همیشه جایی برای پیشرفت در تمامی مسائل وجود دارد و پرورش کپور نیز از این مسائل است. این ماهی و نقش کلیدی آن در شیلات و آبزی پروری قطعا مارا به این فکر می‌اندازد که اگر سنت شکنی بتواند مارا به تولید بهتر و آسان‌تر این ماهی برساند چرا که نه؟ امیدواریم آنچه در متن بالا خواندید تا حدی این فرصت طلایی و امکان این تغییر بزرگ و بهینه سازی در تولید این فراورده سود آور را برای شما روشن کرده باشد.

ref: https://www.banglajol.info/index.php/BJZ/article/view/37628