مقدمه ای از ماهی قزل آلا
قزل آلا، ماهی ای که در مرکز توجهات آبزی پروران قرار دارد و امروزه یکی از سرآمد ترین گونه های پرورشی سرد آبی در کشور است. عوامل متعدد و متنوعی می توانند به روش مستقیم و غیر مستقیم، بر روی این ماهی حساس به شرایط آب، تاثیر گذار باشند. که کلیه ی این عوامل می تواندد منجر به ایجاد بیماری های گوناگونی در این گونه ی جذاب و حساس شوند. تقریبا همه ی بیماری هایی که می توانند به شکل گسترده در مزارع پرورشی قزل آلا همه گیر شوند، حاصل از اثر غیر مستقیم اهلی کردن این ماهی و تراکم زیاد این ماهیان در محیط پرورشی آنان ( به جهت افزایش نرخ تولید گوشت حاصله و بالابردن سود ) است. به نایاب می توان قزل آلایی را در محیط طبیعی خود به صورت بیمار یافت و این انسان است که تمام این شرایط از او منشا می گیرد.
برای اینکه بتوان این تاثیرات حاصله را به حداقل ممکن برسانیم و علاوه بر آن، سود حاصله از پرورش را به بالا ترین حد خود برسانیم، می بایست به مهم ترین بیماری هایی که ممکن است در شرایط حصر برای ماهیانمان رخ دهد، آگاه باشیم. در این نوشتار به اصلی ترین بیماری هایی که قزل آلا را تحت تاثیر همه گیری خود قرار می دهد، می پردازیم.
دسته بندی کلی عوامل اثر گذار بر روی قزل آلا که منجر به ایجاد ناهنجاری می شود
از دلایل اولیه ی عمده ی بروز بیماری ها در ماهی قزل آلا می تواند به دلایل زیر باشد.
عوامل مستقیم : مانند نیترات آب، اکسیژن آب، مواد جامع مدفوعی، دی اکسید کربن، ضربه و …
عوامل غیر مستقیم : مانند pH آب، سختی آب، درجه حرارت آب، شدت جریان آب، میزان تراکم و …
بیماری های محیطی : خوردگی دم، آفتاب سوختگی، ضربات ناشی از هندلینگ، بیماری های محیطی آبشش و …
اثرات ناشی از سموم و علف کش ها : مسمومیت دارویی، بیماری حباب گازی، مسمومیت با فلزات سنگین و …
عوامل مستقیم
با توجه به عوامل مستقیمی که در فوق به آن اشاره شد، در زیر به صورت مختصر به اندکی از مهم ترین این موارد می پردازیم.
1- اکسیژن آب
یکی از اصلی ترین نیاز های همه ی جانوران، اکسیژن است. که این میزان اکسیژن، حاصل از فرآیند فتوسنتز و دیگر چرخه های موجود در آب می باشد. اگر این میزان تحت تاثیر عواملی دیگر، کمتر یا بیشتر از حد مجاز آن شود، طبیعی است که تبعات جبران نا پذیری را در استخر پرورشی مان خواهیم دید. این تبعات شامل، القای استرس به ماهیان قزل آلا، ممانعت از تغذیه ی کافی است که می تواند باعث تلف شدن ماهیانمان شود. البته لازم به ذکر است که میزان اکسیژن محلول در آب به عوامل متعددی وابسته است به عنوان مثال میزان فشار، میزان درجه حرارت و …، که این موضوعات نیز باید مورد توجه قرار گیرد.
2- مواد جامد معلق در آب
این پدیده از طریق اثرات متفاوتی که بر روی شرایط کیفی آب می گذارد، می تواند منجر به وقوع مشکلات گسترده ای در استخر ها گردد. از جمله ی این اثرات، افزایش بی رویه ی مصرف اکسیژن محلول توسط سایر زیستمندان و در پی آن کاهش میزان اکسیژن مورد نیاز برای رشد ماهیان قزل آلا و رسوبدهی این مواد معلق در آبشش های ماهیان مورد پرورش، است.
3- دی اکسید کربن
دی اکسید کربن یکی از حیاتی ترین ترکیبات محلو در آب است. که حاصل از فعالیت های هوازی و بی هوازی ترکیبات آلی می باشد و به طور کلی مقادیر بالای 12 میلی گرم در لیتر آن، تاثیری منفی بر روی رشد ماهی دارد که این میزان می تواند منجر به کاهش اکسیژن محلول و اسیدی شدن pH آب گردد و همچنین از دیگر اثرات آن، اثر سوئی است که بر روی هموگلوبین و فرآیند تولید مثلی ماهیان می گذارد.
4- عوامل غیر مستقیم
در این بخش به چندین عامل غیر مستقیم موثر بر بروز بیماری های محیطی در ماهیان قزل آلا می پردازیم.
5- درجه حرارت آب
می توان گفت که درجه حرارت مهم ترین شاخصه در عوامل غیر مستقیم موثر بر بروز بیماری است. درجه حرارت استاندارد و بهینه ی رشد برای ماهی قزل آلا که یک ماهی سرد آبی است، 15 درجه سانتی گراد می باشد که البته می تواند تا 19 درجه نیز، به فرآیند رشدی خود ادامه دهد، ولی اگر درجه حرارت از این حد فراتر رود، قزل آلا تلف می گردد. در ماهیان قزل آلا در ازای هر درجه سانتی گراد بالاتر یا پایین تر رفتن از درجه دمای استاندارد رشد آنان، شاهد کاهش 8 درصدی رشد خواهیم بود.
6- میزان تراکم ماهیان پرورشی درون استخر
اگر میزان تراکم وزن زنده ی ماهیان پرورشی در هر متر مکعب، با توجه به گونه ی مورد پرورش، در نظر گرفته نشود؛ استرس زیادی را بر روی ماهیان وارد می کند که این استرس می تواند سبب کاهش رشد و بروز بیماری های مختلف از جمله سندروم بیماری محیطی آبشش شود. همچنین می تواند سبب افزایش حساسیت ماهیان به عفونت های مختلف گردد. در زمینه ی ماهی قزل آلا، میزان تراکم استاندارد که هیچ استرسی را به ماهی تحمیل نمی کند، 3 کیلوگرم در متر مکعب است.
7- شدت جریان آب
افزایش میزان شدت جریان، عملی خطر آفرین برای ماهیان قزل آلا یا هر ماهی پرورشی مشابه می باشد. در این فرآیند ممکن است آسیب های ناگواری به صورت مکانیکی به ماهی مان وارد شود و یا باعث بروز حساسیت شدید در ماهیان گردد.
بیماری های محیطی
بیماری خوردگی دم در ماهی قزل آلا
این بیماری اغلب در استخر های سیمانی رخ می دهد و از اصلی ترین عوامل آن، تراکم زیاد ماهیان است. علت این امر این است که ماهی قزل آلا، ماهی ای بسی قلمرو طلب است، هر چقدر که تراکم ماهیان در یک محدوده ی آبی بیشتر باشد، این قلمرو طلبی بیشتر می گردد که از عوارض آن خوردگی باله ها و خوردگی دم است. این عوارض ممکن است خسارات اقصادی زیادی را به پرورش دهنده وارد نماید زیرا اکثر این ماهیان که دارای خوردگی باله هستند، از نظر ظاهری برای مشتریان ناپسند اند و فروش آنان به مراتب کمتر از فروش دیگر ماهیانی است که این عوارض را ندارند. اگر می خواهید که شاهد این وضعیت در استخر های پرورشی خود نباشید، بهتر است که تراکم ماهیان خود را بر اساس تراکم استانداردی که در خطوط فوق به آن اشاره شد، قرار دهید.
بیماری محیطی آبشش در ماهی قزل آلا
این بیماری می تواند در اثر شرایط محیطی نا مناسب، در هر استخر پرورشی ای ایجاد گردد و عفونت های ثانویه ی آن ممکن است بسیار خطرناک باشد و حتی به مرگ ماهی منجر گردد. از عوامل اولیه ی این بیماری، آماس و ضخیم شدن بافت پوششی آبشش است.
راه های مختلفی برای کنترل این بیماری وجود دارد که اصلی ترین عامل کنترلی آن، پیشگیری است. یک پرورش دهنده برای جلوگیری از وقوع این بیماری می بایست فاکتور های محیطی استخر خود را در بازه های کوتاه و مستمر اندازه گیری و یادداشت نماید تا اگر متوجه خطایی در میزان فاکتور های محیطی شد، سریعا برای آن راهکاری در نظر بگیرد.
از روش های درمانی ای که می توان برای این بیماری به آن اشاره نمود موارد زیر است که به اختصار به آن می پردازیم.
- یکی از بهترین روش های درمانی که پرورش دهنده را متحمل هزینه ای نمی کند، قطع غذا دهی است. در این روش اگر ماهیان شما در شرایطی باشند که قطع غذادهی، صدمه ی دیگری به آنان وارد ننماید، می توان غذا دهی را به مدت سه الی چهار روز قطع نمود. این کار از این جهت منجر به درمان می شود که با قطع غذا دهی، میزان نیاز تنفسی ماهی نیز کاهش می یابد و همچنین به دنبال آن میزان دفعیات و مواد معلق دفعی در استخر ها نیز رو به تقلیل می رود.
- افزودن نمک به آب نیز می تواند به درمان بیماری محیطی آبشش بپردازد. این امر باعث کاهش سطح نیتروژن آمونیاکی خون، ماهی را تحریک به ترشح موکوس و ایجاد حالت انقباضی در آبشش ها کند.
- کاهش تراکم نیز یکی از عوامل مهم در بهبود شرایط ماهیان پرورشی درگیر با این بیماری است.
بیماری توت فرنگی در ماهی قزل آلا
بیماری توت فرنگی یک بیماری التهابی پوستی تحت مزمن، غیر ناتوان کننده و غیر کشنده خاص ماهی قزل آلای رنگین کمان، که در 25 سال گذشته شناخته شده است. شیوع بیماری تا 80 درصد است و این بیماری، ماهی هایی از طول 15 سانتی متر تا اندازه بچه ماهی را درگیر می‌کند. داده های اپیزوتولوژیک نشان می دهد که بیماری توت فرنگی معمولاً ابتدا در پاییز ظاهر می شود و در زمستان و بهار بعد به اوج بروز می رسد. ارگانیسم ایجاد کننده آن شناسایی نشده است اما اعتقاد بر این است که باکتری است. به طور معمول، ماهی مبتلا از این بیماری بهبود می یابد. هیچ خطری برای انسان یا سایر حیوانات ندارد ولی با این حال این بیماری نیز جزء بیماری هایی به شمار می رود که منجر به خسارات جبران نا پذیر اقتصادی در مراکز پرورشی آبزیان می شود زیرا خریداران علاقه ای به خرید ماهی ای که از نظر ظاهری دارای علائم بیماری است ندارند.
لازم به ذکر است از علائمی بالینی ای که نشان دهنده ی بروز این بیماری است، ظهور ضایعات قرمز روشن، برجسته، محدود، زخمی و ضایعاتی در پوست است که معمولاً تا 3 سانتی متر یا بیشتر قطر دارند.
بیماری آفتاب سوختگی در ماهی قزل آلا ( sunburn )
قرار گرفتن در معرض شدید آفتاب تابستانی یکی از دلایل شناخته شده سوختگی پوست در انسان و حیوانات است. شاید تعجب آور باشد که بدانید ماهی نیز از اثرات شدید آفتاب سوختگی رنج می برد تا جایی که باعث مرگ ماهی می شود. اگرچه آب به طور کلی سد بسیار خوبی در برابر بیشتر طول موج های نور فرابنفش ( عامل آفتاب سوختگی ) ایجاد می کند، اما مشخص است که طول موج های متوسط و بلند UV می توانند برای چند سانتی متر در آب نفوذ کنند، به ویژه در آب با شفافیت بالا این احتما بیشتر می گردد. آب با کدورت حتی متوسط از مواد جامد معلق یا تغییر رنگ در اثر مواد آلی محلول، معمولاً یک سد عالی در برابر تمام طول موج های UV ایجاد می کند و در این صورت آفتاب شدید منجر به آفتاب سوختگی نخواهد شد. با این حال، اگر از یک منبع آبی با شفافیت بالا استفاده می‌کنید، مانند اکثر آب‌های زیرزمینی، و امکاناتی در فضای باز دارید (مانند مراکز پرورش دهنده ی ماهی قزل آلا )، ماهی‌های شما ممکن است در رده‌بندی پرخطر قرار بگیرند. از عوامل پیشگیری کننده برای این بیماری، مسقف کردن مراکز پرورشی است که از بروز این بیماری به طور کل جلوگیری می کند.
اثرات ناشی از سموم و علف کش ها
از جمله بیبماری های مشهور این دسته بیماری حباب گازی می باشد که به تشریح در زیر به آن می پردازیم.
بیماری حباب گازی در ماهی قزل آلا
دلایل زیادی وجود دارد که می تواند بیماری حباب گازی را درون استخر شما ایجاد کند. اصلی ترین دلیل آن تجمع گاز نیتروژن در طول فصل زمستان است که در اثر تجزیه ی طبیعی نیتریت و نیترات به وجود می آید. هنگامی که آب در معرض اتمسفر قرار می گیرد، گاز اضافی شروع به برقراری تعادل با هوا کرده و بنابراین، از حالت محلول خارج می شود. اگر این امر در رگهای خونی یا بافتهای دیگر ماهیان روی دهد، بیماری حباب گازی ایجاد می شود. همچنین تغیرات ناگهانی در دمای آب نیز می تواند باعث ایجاد حباب ها شود زیرا فشار جزئی گاز با دمای آب تغیر می کند. این امر زمانی رایج است که آبی را به سیستم خود اضافه کنید که به طور قابل توجهی گرمتر یا سردتر از دمای فصلی آب است.
درمان بیماری حباب گازی در ماهی قزل آلا
مهم ترین درمان بیماری حباب گاز، تعیین علت میکرو حباب های درون سیستم است. ممکن است آنقدرها هم که فکر می کنید ساده نباشد!
از آنجایی که علل بالقوه زیادی وجود دارد، حذف آنها برای جلوگیری از بدتر شدن بیماری ضروری است. هوادهی، پمپ های آب و جریان آب به داخل آکواریوم را بررسی کنید و به دنبال حباب های ریز روی گیاهان، دکوراسیون یا دیواره های مخزن خود باشید. خاموش کردن موقت فیلتراسیون و بررسی اینکه آیا حباب ها در حال شکل گیری هستند یا خیر، ممکن است به تعیین اینکه آیا فیلتر علت فوق اشباع گاز است یا خیر کمک کند. همچنین ارزیابی همه ماهی ها در سیستم برای اطمینان از اینکه همه آنهایی که دارای علامت هستند و به طور مؤثر درمان می شوند، مهم است. تهویه ی هوای مخزن بسیار مهم است. دامپزشک ها احتمالاً حباب ها را با کشیدن آنها با یک سوزن و سرنگ بسیار کوچک خارج می کنند و همچنین آنتی بیوتیک درمانی یک مکمل متداول برای هر پروتکل درمان بیماری حباب گاز است.
چگونه از بیماری حباب گاز جلوگیری کنیم؟
- به منظور پیشگیری موفقیت آمیز از بیماری حباب گازی ، ارزیابی تمام علل بالقوه و حذف آنها از سیستم شما مهم است.
- مطمئن شوید که تمام اجزای لوله کشی و فیلتراسیون به درستی لوله کشی و آب بندی شده اند.
- سطح آب خود را در ارتفاع مناسب نگه دارید و در صورت لزوم آن را بالا ببرید.
- همیشه دمای سیستم خود و آب جدیدی که به آن اضافه می کنید را در هنگام تعویض آب بررسی کنید.
در نهایت …
تشخیص و درمان به موقع بیماری ماهی قزل آلا؛ نیازمند دانش، تبحر، تجربه و امکانات کافی است، در صورت مشاهده هر گونه علامت قبل از سعی و خطا با ما تماس بگیرید
